برنج به عنوان یکی از مهم ترین محصولات کشاورزی ایران، نقش اساسی در اقتصاد، فرهنگ و فرصت های شغلی کشور دارد. سالانه بیش از دو میلیون تن برنج در کشور تولید می شود و با مصرف سرانه 40 کیلوگرم برای هر ایرانی، برنج همچنان یکی از غلات اصلی در رژیم غذایی ایرانیان است. علیرغم تولید داخلی، ایران همچنان به واردات برنج نیاز دارد و سالانه حدود یک میلیون تن برنج وارد می کند. در این گزارش به ابعاد مختلف تولید، مصرف و صادرات و نقش نهادهای علمی در ارتقای تولید این محصول پرداخته شده است.
به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا).، “برنج” این یکی از قدیمی ترین غلات در جهان است، زیرا قدمت کشت آن به بیش از 5000 سال در چین می رسد. با گذشت زمان این محصول به سایر کشورهای آسیایی مانند هند و ژاپن راه یافت و به غذای اصلی این مناطق تبدیل شد. این محصول به دلیل نقش حیاتی در تهیه غذا و اهمیت فرهنگی و مذهبی آن به سایر نقاط جهان راه یافته و در کشورهای مختلف به روش های مختلف پرورش و مصرف می شود.
برنج جزء اصلی سفره ایرانیان است
در ایران شواهد تاریخی حاکی از آن است که برنج از زمان ساسانیان در نواحی شمالی کشور کشت می شده است. وجود شرایط آب و هوایی مناسب و منابع آبی غنی در استانداری های شمالی از جمله گیلان و مازندران همین امر باعث شد که کشت برنج در این مناطق رواج پیدا کند. با گسترش تولید برنج در دوره های بعدی، این محصول به یکی از مواد غذایی اصلی در رژیم غذایی ایرانیان تبدیل شد. در دوران صفویه تجارت برنج بین استانها و حتی کشورهای همسایه توسعه یافت و اهمیت بیشتری یافت.
مصرف برنج در ایران از نظر فرهنگی نیز حائز اهمیت است، زیرا از آن به عنوان غذای اصلی در وعده های غذایی و جشن های مختلف استفاده می شود. انواع برنج مانند طارم، الهاشمی، الصدری و الدومسیه با عطر و طعم متفاوتی تولید می شود که نشان از تنوع و اهمیت این محصول در ایران دارد. این محصول به دلیل داشتن خواص تغذیه ای بالا و جایگاه ویژه ای که در سفره ایرانیان دارد، همچنان یکی از پرمصرف ترین غلات کشور به شمار می رود.
منطقه کشت برنج در ایران
سطح کشت برنج در ایران به دلایل مختلفی از جمله شرایط اقلیمی، منابع آبی و سیاست های دولت متفاوت است. در سال های اخیر سطح زیر کشت برنج بین 600 تا 700 هزار هکتار بوده است. این میزان با توجه به نیاز کشور و همچنین محدودیت آب در برخی استانداری ها تغییر کرده است. تلاش هایی برای بهبود مدیریت منابع آب و توسعه روش های کشاورزی پایدار در استانداری های شمالی به منظور برخورداری از بهره وری بهتر صورت گرفته است.
استان های مازندران و گیلان بیشترین سهم از سطح زیر کشت برنج را به خود اختصاص داده اند و بیش از 60 درصد از کل تولید برنج ایران را شامل می شود. این دو استان به دلیل شرایط مساعد جغرافیایی و منابع آبی فراوان از ظرفیت تولید برنج بالایی برخوردار هستند. استان گلستان با استفاده از تکنیک های نوین کشاورزی و استفاده از روش های علمی، سهم زیادی از تولید برنج کشور به خود اختصاص داد.
در سایر استان ها مانند: خوزستان و فارسکه در گذشته برنج کشت می شد، به دلیل بحران آب و کمبود منابع آب زیرزمینی، سطح زیر کشت کاهش یافت یا متوقف شد. به همین دلیل، سیاستهای کشاورزی بر کاهش مصرف آب و استفاده از بذرهای مقاوم به خشکی متمرکز شده است تا تولید در مناطقی با شرایط آبی محدود پایدار بماند.
استانداری های دارای ظرفیت فعال و رتبه هر استان در تولید برنج
مازندران به عنوان قطب تولید برنج کشور با تولید بیش از 1.5 میلیون تن در سال رتبه اول تولید برنج در ایران را دارد. این فرمانداری به دلیل وجود منابع آبی پایدار مانند رودخانه های پرآب و استفاده از روش های نوین کشاورزی از بالاترین سطح کشت و تولید برنج برخوردار است. شهرهای مختلف مازندران مانند آمل و بابل به عنوان مراکز مهم تولید برنج شناخته می شوند و در این مناطق کشاورزان با استفاده از تجربیات نسل ها در کشت این محصول مشارکت می کنند.
استان گیلان با تولید سالانه حدود 900 هزار تن برنج در رتبه دوم تولید برنج در ایران قرار دارد. گیلان به دلیل داشتن زمین های حاصلخیز و استفاده از سیستم های آبیاری سنتی و مدرن نقش مهمی در تامین برنج کشور دارد. شهرهایی مانند لاهیجان و رشت به عنوان مراکز مهم کشت برنج در این استان شناخته می شوند. روش های کشاورزی در این مناطق بیشتر سنتی است، اما استفاده از تکنیک های جدید نیز در حال گسترش است.
استان گلستان با دارا بودن زمین های وسیع و بهره گیری از فناوری های روز رتبه سوم تولید برنج را در کشور دارد. این استان با استفاده از روش های نوین کشاورزی و استفاده از بذرهای مقاوم و پرمحصول توانسته سهم بسزایی در تولید برنج داشته باشد. اگرچه در سال های اخیر با مشکلاتی از جمله کاهش منابع آبی مواجه بوده است، اما اقدامات موثری برای بهبود وضعیت تولید و حفظ سطح زیر کشت انجام شده است.
نرخ تولید سالانه، نرخ مصرف داخلی و نرخ صادرات
تولید سالانه برنج در ایران بین 2 تا 2.5 میلیون تن است. این میزان تولید با توجه به شرایط آب و هوایی، استفاده از روش های نوین کشاورزی و تغییر در سیاست های کشاورزی کشور متفاوت است. میزان فعلی تولید برنج تا حدودی پاسخگوی نیاز داخلی کشور است، اما با توجه به رشد جمعیت و مصرف بالای سرانه برنج، واردات برای رفع کمبود نیاز است.
سرانه مصرف برنج در ایران به طور متوسط بین 40 تا 45 کیلوگرم در سال است که نشان دهنده اهمیت برنج در رژیم غذایی ایرانیان است. کل مصرف داخلی این کشور بین 3 تا 3.2 میلیون تن برآورد شده است. با این محاسبه لزوم واردات برنج برای پوشش کسری موجود مشخص می شود و عمده واردات برنج از هند و پاکستان انجام می شود.
صادرات برنج ایرانی به دلیل تقاضای داخلی بالا و کیفیت بالا محدود است. هر چند برخی از انواع برنج ایرانی مانند طارم و هاشمی به دلیل عطر و طعم خاص در بازارهای جهانی مورد استقبال قرار گرفته و به کشورهای همسایه مانند عراق، کویت و امارات صادر می شود.
نقش و جایگاه برنج در پیشگیری از مبادلات ارزی یا ارزی
از آنجایی که تولید داخلی برنج به طور کامل پاسخگوی نیاز مصرفی کشور نیست، واردات برنج یکی از هزینه های ارزی کشور است. ایران سالانه حدود یک میلیون تن برنج وارد می کند که بیشتر آن از هند و پاکستان وارد می شود. این واردات با توجه به ارزش بالا و نیاز داخلی کشور تاثیر بسزایی در تراز تجاری و میزان ارز صادراتی از کشور دارد. افزایش قیمت جهانی برنج می تواند هزینه های ارزی ایران را نیز افزایش دهد.
از سوی دیگر، توسعه تولید برنج داخلی و استفاده از روشهای نوین کشاورزی و بذرهای اصلاحشده که نیاز به آب کمتری دارند، میتواند به کاهش نیاز به واردات کمک کند. این اقدام علاوه بر کاهش هزینه های ارزی، از خروج ارز از کشور جلوگیری می کند و به ثبات اقتصاد کشاورزی کمک می کند. سیاست های دولت در این زمینه شامل حمایت از کشاورزان، ارائه تسهیلات مالی و تشویق به تولید پایدار است.
اگرچه صادرات برنج ایرانی به دلیل مصرف داخلی زیاد محدود است، اما می توان آن را منبع ارزآوری دانست. انواع برنج ایرانی مرغوب و برتر مانند طارم و هاشمی که در بازارهای بین المللی پرطرفدار هستند، پتانسیل جذب مشتری در خارج از کشور را دارند. صادرات محدود این محصولات به کشورهای همسایه و حوزه خلیج عربی می تواند نقش مثبتی در ارزآوری و افزایش درآمد کشاورزان داشته باشد.
تعداد کارگران در زمینه تولید، فرآوری، فروش، خرید و صادرات برنج
کشت برنج یکی از عمده ترین فعالیت های کشاورزی در استان های شمالی ایران است و به دلیل فرآیند پیچیده کشت، کاشت و برداشت، تعداد زیادی از مردم در این زمینه فعالیت می کنند. طبق آمار موجود، حدود 100000 خانواده کشاورز به طور مستقیم در کشت برنج در استان های شمالی کار می کنند. این افراد به کشت برنج به عنوان منبع اصلی درآمد خود وابسته هستند و مهارت های کشت و تولید این محصول را به صورت سنتی و تجربی به دست آورده اند.
علاوه بر کشاورزان صنایع مرتبط با فرآوری برنج نیز فرصت های شغلی زیادی ایجاد کرده است. کارخانه های آسیاب، بسته بندی و فرآوری برنج واقع در استان های تولید کننده هزاران نفر را به طور مستقیم و غیرمستقیم در بخش های مختلف فرآوری و توزیع مشغول به کار می کنند. با توجه به نیاز به نیروی کار فصلی، این صنایع فرصت کار موقت در مناطق تولیدی را فراهم می کند.
حوزه خرید، فروش و صادرات نیز سهم مهمی در ایجاد فرصت های شغلی دارد. کارگران و فروشندگان زیادی در خرید و فروش برنج در بازارهای محلی و ملی فعالیت دارند. این افراد، از مغازه داران محلی گرفته تا شرکت های تجاری بزرگ، نقش مهمی در زنجیره تامین برنج دارند. اگرچه صادرات برنج محدود است، اما وجود این عملیات به ایجاد فرصت های شغلی در زمینه بسته بندی و مشاغل مرتبط نیز کمک کرده است.
جایگاه ایران در منطقه و جهان در زمینه تولید و صادرات برنج
ایران در مقایسه با کشورهای تولیدکننده برنج مانند چین، هند، تایلند و ویتنام از جایگاه متوسطی برخوردار است. این کشورها با تولید سالانه صدها میلیون تن برنج، علاوه بر تامین نیاز داخلی، سهم زیادی در صادرات جهانی دارند. در حالی که ایران که تولید آن حدود 2 تا 2.5 میلیون تن است، نیاز داخلی خود را تامین می کند و صادرات آن بسیار محدود است. این محدودیت به دلیل مصرف بالای سرانه و اولویت تامین نیازهای محلی است.
در خاورمیانه، ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان برنج استاما در مقایسه با کشورهای صادرکننده مانند پاکستان که سالانه چندین میلیون تن برنج صادر می کنند، رقابت کمتری دارد. دلیل اصلی این امر مصرف بالای داخلی و عدم تمرکز بر تولید اقلام صادراتی است. اما برنج ایرانی به دلیل کیفیت بالا و طعم خاص مورد توجه مشتریان خارجی است.
برای تقویت جایگاه ایران در تولید و صادرات برنج، سرمایه گذاری در اصلاح روش های کشاورزی و توسعه بذرهای مقاوم و پرمحصول ضروری است. استفاده از فناوری های نوین و حمایت از کشاورزان برای تولید محصولات بیشتر و بهتر می تواند به افزایش سهم ایران در بازارهای بین المللی کمک کند. تمرکز بر تولید ارقام مرغوب و بازاریابی مناسب راهی برای ارتقای جایگاه ایران در بازار جهانی برنج خواهد بود.
نقش مؤسسات علمی و تحقیقاتی در افزایش تولید برنج
نهادهای علمی و تحقیقاتی نقش اساسی در بهبود تولید برنج و ارتقای کیفیت آن در ایران دارند. مرکز تحقیقات برنج دولت یکی از نهادهای پیشرو است که با اجرای طرح های علمی در زمینه اصلاح بذر و توسعه ارقام مقاوم به خشکی و بیماری ها توانسته بهره وری تولید برنج را افزایش دهد. این مرکز با همکاری دانشگاه های کشاورزی و موسسات تحقیقاتی مختلف تحقیقات جامعی را در زمینه های مختلف کشاورزی انجام داده و نتایج آن را به کشاورزان ارائه می دهد.
استفاده از بذرهای اصلاح شده که مقاومت بیشتری در برابر خشکی و بیماری دارند از نتایج مثبت این تحقیق بود. کشاورزان با استفاده از این بذرها توانستند تولید خود را افزایش دهند و در عین حال مصرف آب را کاهش دهند. این اقدام تأثیر بسزایی بر پایداری تولید به ویژه در مناطقی که با کمبود منابع آبی مواجه هستند، داشت. روش های نوین آبیاری مانند آبیاری هوشمند نیز با کمک این موسسات توسعه یافته و به کشاورزان آموزش داده شده است.
موسسات علمی نیز فعالیت های موثری در زمینه آموزش و ترویج فناوری های نوین به کشاورزان انجام داده اند. برگزاری دوره های آموزشی، کارگاه ها و برنامه های ترویجی توسط این موسسات باعث افزایش آگاهی کشاورزان و افزایش بهره وری شده است. این همکاری نزدیک بین مراکز تحقیقاتی و کشاورزان منجر به کاربرد سریع فناوری های جدید در مزارع و بهبود بهره وری کشاورزی شده است.
با توجه به موارد فوق، برنج یکی از محصولات مهم کشاورزی ایران است که سالانه بیش از 2 میلیون تن تولید می شود و سرانه مصرف آن در کشور حدود 40 کیلوگرم است. علیرغم تولید داخلی، ایران همچنان به واردات سالانه حدود یک میلیون تن برنج نیاز دارد که این موضوع فشار اقتصادی بر کشور وارد می کند. ایران در منطقه خاورمیانه جایگاه مهمی در تولید برنج دارد، اما در مقایسه با کشورهای اصلی تولیدکننده، سهم صادراتی آن محدود است. ایران با اصلاح روش های کشاورزی و توسعه بذرهای مقاوم می تواند به کاهش وابستگی به واردات و افزایش صادرات این محصول کمک کند.
انتهای پیام/
https://www.isna.ir/news/1403082619303/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%AC-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%AA%D8%A7-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87-%D8%A7%DB%8C