مهمترین چالش های آموزش و پرورش بادیه نشینان و عشایر کشور

بررسی ها نشان می دهد مهم ترین چالش ها و موانع آموزش عشایر در کشور چالش های انگیزشی، بومی و محلی، محیطی و جغرافیایی، برنامه درسی، نظام آموزشی، نیروی انسانی، عدم حمایت مردمی و همچنین مالی و اقتصادی است.

بسیاری از کشورها مانند ایران به طور مستقیم درگیر تنوع اقوام و فرهنگ های مختلف هستند. در طول تاریخ، سه جامعه با ویژگی های شهری، روستایی و عشایری در ایران وجود داشته است. بادیه نشینان در مناطق جغرافیایی مختلف زندگی می کنند و در جستجوی آب و مراتع برای حیوانات خود از مکانی به مکان دیگر نقل مکان می کنند.

هر کشوری با توجه به فرهنگ و آداب و رسوم خود روش آموزشی خاص خود را دارد. و حتی قومیت ها و خرده فرهنگ های درون هر کشور با توجه به ارزش ها، باورها و سنت های موجود در زندگی؛ آنها باید تحصیلات خود را داشته باشند.

یکی از این خرده فرهنگ ها در کشور ما که از نظر سبک زندگی و آداب و رسوم خاص بادیه نشینی نیاز به تربیت و پرورش ویژه دارد، جامعه بادیه نشینان است. با پیدایش زندگی جدید و گسترش دانش و آگاهی مردم نسبت به ضروریات زندگی مدرن، بادیه نشینان نیز مانند سایر گروه های جامعه به تعلیم و تربیت فرزندان خود پرداختند.

یکی از مهمترین اهداف دولت آموزش یکنواخت و گسترده در مدارس سراسر کشور است که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان یکی از وظایف اصلی دولت ها آمده است. این در حالی است که وسعت جغرافیایی از یک سو و کمبود امکانات مالی از سوی دیگر باعث ایجاد مدارس در مناطق روستایی و بادیه نشین شد.

یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی بخش عشایری، برنامه‌ریزی درسی است که شامل توزیع نابرابر محتوا، انعطاف‌ناپذیری در شرایط زندگی دانشجویان و ناسازگاری سبک زندگی با برنامه درسی این ترم است.اسناد ملی در این باره چه می گویند؟

در اسناد اولیه کشور به آموزش عشایر توجه ویژه ای شده است. سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به موضوع آموزش بادیه نشینان و اهمیت آن پرداخته است. به طوری که در فصل “اهداف و راهکارهای اجرایی” و در محور “تامین و گسترش دامنه عدالت در برخورداری از فرصت های آموزشی و تربیتی با کیفیت مناسب با توجه به تفاوت ها و ویژگی های دختر و پسر و مناطق مختلف کشور”. راهکار، توانمندسازی دانش‌آموزانی که در مناطق محروم، روستاها، حاشیه شهرها و عشایر و مناطق دوزبانه و دارای نیازهای ویژه زندگی می‌کنند، با تاکید بر ایجاد فرصت‌های آموزشی متنوع و باکیفیت است.

این سند در راهکار دیگری مقرر می دارد که 10 درصد و حداکثر 20 درصد از برنامه های آموزشی به معرفی مشاغل، هنرها، جغرافیا، آیین ها، آداب و رسوم، نیازها و شرایط اقلیمی و جغرافیایی به استان ها به ویژه مناطق روستایی و عشایری اختصاص یابد. با در نظر گرفتن استانداردهای ارتقای کیفی و تقویت هویت اسلامی – دانشجویان ایرانی در چارچوب ایجاد کارآمدی و تقویت هویت ملی.

در سند برنامه درسی ملی با محور «اصول نظارت بر برنامه‌های درسی و آموزشی» نیز بر «اهتمام به تفاوت» تأکید شده است که در آن آمده است: برنامه‌های درسی و برنامه‌های آموزشی باید ضمن تأکید بر تفاوت‌های ناشی از محیط زندگی، ویژگی‌های مشترک را در نظر بگیرند. (شهری و روستایی)، دانش آموزان بادیه نشین، فرهنگی و جغرافیایی، جنسیتی و فردی (استعدادها، توانایی ها، نیازها و علایق) و از انعطاف لازم برخوردارند.

در محور زیر به مبانی اجتماعی این سند اشاره می شود: جامعه ایرانی (شهری، روستایی و عشایری) علاوه بر وجود فرهنگ مشترک، از خرده فرهنگ های مختلفی نیز تشکیل شده است و برنامه های درسی مدارس در برخورد با فرهنگ ملی و … خرده فرهنگ ها باید نقش فعال و یکپارچه ایفا کنند و نقشی متمایز داشته باشند و همچنین به نیازهای مختلف اجتماعی پاسخ دهند.

با توجه به اهمیت آموزش و پرورش و نظام آموزشی مدارس بسیاری تأسیس شد که مهم ترین آنها مدارس بادیه نشینان است. با توجه به اینکه تحقیقات زیادی در زمینه چالش های تعلیم و تربیت بادیه نشینان انجام شده است، توجه کافی و لازم به این مدارس ضروری است. در همین راستا محمد معتمد راد استادیار گروه آموزش جغرافیا دانشگاه فرهنگیان است و همکارانش در مقاله‌ای با عنوان «بررسی چالش‌های تعلیم و تربیت بادیه‌نشین در ایران: مروری نظام‌مند» به این موضوع در بافت جغرافیایی بادیه‌نشین‌های عشایری ایران پرداخته‌اند.

این بررسی بر اساس یک مرور سیستماتیک و با جستجوی کلیدواژه‌هایی از جمله چالش، مشکل و مشکل و همچنین مدارس عشایری و مدارس عشایری در پایگاه‌های علمی نورمگز، گوگل اسکالر، SID، Mageran انجام شده است. و پورتال در بازه زمانی 1391 تا 1402 تحقیقات انسانی در مجلات فارسی انجام شد و در نهایت 11 مقاله فارسی انتخاب و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

توضیح نتایج

مهم‌ترین چالش‌های به‌دست‌آمده از این بررسی، چالش‌های انگیزشی، محلی و محلی، محیطی و جغرافیایی، برنامه درسی، نظام آموزشی، منابع انسانی، عدم حمایت عمومی و همچنین مالی و اقتصادی است.

چالش های انگیزشی
انواع چالش ها عبارتند از چالش های انگیزشی که شامل عدم تمایل به مطالعه، محدود کردن یادگیری به مدرسه، عدم امید به موفقیت تحصیلی و وجود این ایده که ترک تحصیل منجر به موفقیت اقتصادی بهتر می شود. انگیزه از طریق زمان و تلاشی که برای هر کار اختصاص می دهد و اصرار او بر انجام تکالیف تحصیلی، او را قادر می سازد تا به درستی با موانعی که در فرآیند یادگیری با آن مواجه است، برخورد کند.

چالش های بومی محلی
برخی از چالش های مدارس عشایری جنبه محلی و محلی دارد که زیرمجموعه های آن غیبت از کار به دلیل مهاجرت خانواده، افتخار به مالکیت خانواده، معیشت خصوصی، اولویت دادن به مهاجرت دام بر تحصیل فرزندان، سبک زندگی شبانی و تکیه بر دامداری است. مسائلی مانند همبستگی و همکاری خانواده در مسائل زندگی، اصالت، ارزش‌های والای زندگی، ارزش‌ها و باورهای جامعه بادیه‌نشین و نوع زندگی آنها در بروز چالش‌ها در مدارس بادیه‌نشین تأثیرگذار است.

چالش های زیست محیطی و جغرافیایی
از دیگر چالش های پیش روی مدارس بادیه نشین می توان به مسائل زیست محیطی و جغرافیایی اشاره کرد که شامل پراکندگی جغرافیایی مدارس، نابرابری در مناطق بادیه نشین در ارائه آموزش متوسطه، حاشیه نشینی، پراکندگی و محرومیت در مرزها، جنگ و حملات دزدان می شود.
با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی سرزمین ایران، زندگی بادیه نشینی با وسعت کم و دوری از امکانات لازم و کافی همراه است که با توجه به این محدودیت ها مشکلاتی را در زمینه آموزش بادیه نشینان به وجود آورد.

چالش های برنامه ریزی درسی
جنبه دیگری از چالش ها برنامه ریزی درسی است که شامل توزیع ناعادلانه محتوا، انعطاف ناپذیری در شرایط زندگی دانش آموزان و ناسازگاری سبک زندگی با برنامه درسی بادیه نشین است. برنامه درسی بادیه نشین فقط شامل مواردی مانند خواندن، نوشتن و حساب است و به طور کلی شامل مسائل اساسی مانند دامداری، کشاورزی، بهداشت و مهارت های زندگی در محیط روستایی نمی شود. تدوین برنامه های درسی بر اساس نیازهای اجتماعی و اقتصادی به آنها کمک می کند تا در مواجهه با چالش های زندگی روزمره خود موفق شوند.

مهم‌ترین چالش‌ها در بحث محرک‌های محلی، محلی، محیطی و جغرافیایی، برنامه‌ریزی درسی، نظام آموزشی، منابع انسانی، عدم حمایت عمومی و همچنین مالی و اقتصادی است.چالش های نظام آموزشی
چالش دیگر نظام آموزشی است که دارای موضوعات فرعی مانند طراحی نظام آموزشی کشور بر اساس وضعیت دانش آموزان، تحدید آموزش به مقطع ابتدایی و عدم وجود سند یا منشور در سطوح ملی، منطقه ای و سرزمینی است. شناخت و اصلاح الگوی مصرف بهینه
نظام آموزشی می تواند نقش مهمی در توسعه آموزش بادیه نشینی داشته باشد و به اعضای این جامعه کمک کند تا از فرصت های آموزشی و سطح شناختی بهره وری بیشتری کسب کنند.
دستاورد بالاتر

چالش های نیروی کار
مشکل نیروی انسانی یکی از مهم ترین چالش های مدارس بادیه نشین است و از محورهای فرعی آن می توان به کمبود نیروی انسانی متخصص، ناتوانی معلمان در استفاده از رسانه ها و بازگشت معلمان به آموزش دانش آموزان اشاره کرد.

نیروی انسانی با ارائه آموزش‌های کاربردی و ماهرانه به جامعه، مردم را برای فعالیت‌های روستایی و بادیه‌نشین آماده می‌کند و نقش حیاتی در انتقال میراث فرهنگی و اجتماعی به نسل‌های آینده و تضمین تعاملات مؤثر در جوامع بادیه‌نشین به‌گونه‌ای ایفا می‌کند که کمبود نیروی انسانی ایجاد کند. یک متخصص انسانی در مناطق بادیه نشین نتوانسته است به این هدف دست یابد.

چالش های عدم حمایت مردمی
بخشی از چالش هایی که مدارس بادیه نشین با آن مواجه هستند، عدم حمایت مردمی است که شامل عدم مشارکت و همکاری لازم از سوی برخی نهادها و سازمان ها و عدم مشارکت بخش خصوصی می شود. حمایت از مردم در مدارس بادیه نشین می تواند به افزایش کیفیت و بهبود روند آموزشی در این مدارس کمک کرده و باعث توسعه جامعه محلی و افزایش سطح دانش و فرهنگ در این مناطق شود.

چالش های مالی و اقتصادی
از دیگر چالش های پیش روی مدارس بادیه نشین مسائل مالی و اقتصادی است که شامل نبود مکانیسم های مالی خاص برای مدارس و معلمان، نگرانی های مالی، هزینه های بالای فعلی مدارس ابتدایی بادیه نشین و افزایش فشار برای بهبود سریع وضعیت مالی است. عوامل اقتصادی و مالی می تواند تأثیرات عمیق و مهمی بر مدارس بادیه نشینی داشته باشد و باعث ایجاد محدودیت در امکانات آموزشی و کیفیت این مدارس شود.

پیشنهادات

بر اساس نتایج پژوهش حاضر، پیشنهاد می‌شود که اولویت با تهیه کتاب‌های درسی محلی و خصوصی برای دانش‌آموزان بادیه‌نشین باشد. برای بهبود شرایط آموزشی در مدارس بادیه نشین، نوسازی زیرساخت های آموزشی از جمله ساختمان ها، تجهیزات، کتابخانه ها و اینترنت ضروری است. ارتقای کیفیت تدریس و افزایش تعداد معلمان ماهر و با تجربه می تواند عملکرد و یادگیری دانش آموزان را به میزان قابل توجهی بهبود بخشد.

اجرای برنامه های آموزشی و فرهنگی برای آشنایی دانش آموزان با مفاهیم جدید و ارتقای فرهنگ و اخلاق آنها می تواند چالش های مدارس بادیه نشین را بهبود بخشد. مدارس بادیه‌نشین می‌توانند با برنامه‌های آموزشی ویژه، متناسب با نیازها و شرایط خاص خود، ارائه دهند تا دانش‌آموزان بتوانند بهترین استفاده را از منابع آموزشی ببرند. برنامه های حمایتی مانند کلاس های تقویتی، راهنمایی تحصیلی، مشاوره تحصیلی و تحصیلی و دسترسی به منابع مختلف آموزشی می تواند به ارتقای سطح علمی دانش آموزان کمک کند.

برای مدارس بادیه نشینی که با مشکلات مالی مواجه هستند، حمایت مالی از سوی دولت، سازمان های غیرانتفاعی و اهداف خیریه نیز می تواند بهبود شرایط تدریس و یادگیری آنها را تضمین کند.